2006 senesi yaz tatilimizin günü birlik gezilerinden birisi idi Efes Antik Kenti. İzmir taraflarına yolunuz düşerse, bu kültürel, tarihi güzelliği muhakkak gezmenizi tavsiye ederim.
Efes (Yunanca: Ἔφεσος Ephesos), Anadolu'nun batı kıyısında, bugünkü İzmir ilinin Selçuk ilçesi sınırları içerisinde bulunan, daha sonra önemli bir Roma kenti olan antik bir Yunan kentiymiş. Klasik Yunan döneminde İyonya'nın on iki şehrinden biriymiş. Kuruluşu Cilalı Taş Devri M.Ö. 6.000 yıllarına dayanıyormuş. Bugün gezilen Efes ise, Büyük İskender'in generallerinden Lysimakhos tarafından M.Ö. 300 yıllarında kurulmuş. 1994'te UNESCO tarafından Dünya Mirası Geçici Listesi'ne dahil edilen Efes, 2015'te ise Dünya Mirası olarak tescil edilmiş. Antik dünyanın en önemli merkezlerinden biri olan Efes, İ.Ö. 4.000'e dek giden tarihi boyunca uygarlık, bilim, kültür ve sanat alanlarında her zaman önemli rol oynamış.
Aşağıdaki fotoğraflar 2006 senesi Efes Antik Kent'i gezimize ait.
Efes, tarihi boyunca birçok kez yer değiştirdiğinden, kalıntıları Ayasuluk Tepesi, Artemision, Efes ve Selçuk olarak dört ana bölgede, yaklaşık 8 kilometrelik geniş bir alana yayılmış.
1- Ayasuluk Tepesi, (İ.Ö. 3.000'le tarihlenen en erken yerleşim ile Bizans Devrine ait, Hristiyanlık dünyası için büyük önem taşıyan St. Jean Kilisesi)
2- Artemision, (İ.Ö. 9.-4. yüzyıllara ait önemli bir dini merkez, dünyanın yedi harikasından biri olan Artemis Tapınağı)
3- Efes, (Arkaik-Klasik-Hellenistik-Roma ve Bizans Devri yerleşimi)
4- Selçuk, (Selçuklu, Osmanlı Dönemi yerleşimi ve bu yerleşimi barındıran, bugün önemli bir turizm merkezi olan modern kent)
Anadolu'nun eski ana tanrıça (Kybele) geleneğine dayalı, dünyanın yedi harikasından biri sayılan Artemis Tapınağı'nın da Efes'te yer almış olması şehrin önemini artırıyor.
Efes Ören Yeri'nde; Artemis Tapınağı, Arkadiane Caddesi, Büyük Tiyatro, Celsus Kitaplığı, Ticari Pazaryeri, Oktagon, Yamaç Evler, Hadrian Tapınağı, Trajan Çeşmesi, Memmius Anıtı, Domitian Tapınağı, Devlet Agorası, Meryem Kilisesi, Stadyum, Vedius Gimnazyumu gibi eşsiz mimari eserleri görebilirsiniz.
Artemis Tapınağı
Tanrıça Artemis'e ithaf edilmiş tapınak, antik dünyanın mermerden inşa edilmiş ilk tapınağı olup, Efes'te M.Ö. 550 yıllarında tamamlanmış. Dünyanın yedi harikasından biri sayılan tapınaktan geriye bugün sadece birkaç mermer parçası kalmış.
Arkadiane (Liman) Caddesi
Kral Yolu ismi ile de anılan, 11 metre genişliğinde, 350 metre uzunluğunda olan caddenin iki yanında yer alan mermer sütunlar günümüze kadar ulaşmış ve hala olduğu yerde korunmaktadır. Tamamı ile mermer ile kaplı Arkadiane’nin altında, limana kadar uzanan kanalizasyon olduğu ortaya çıkarılmış.
Büyük Tiyatro
24.000 kişilik kapasiteyle antik dünyanın en büyük tiyatrosu, bir süre öncesine kadar Efes Festivali gibi şenliklerde kullanılıyormuş ama aşırı kullanımdan kaynaklanan kaymalar nedeniyle tekrar restorasyon çalışmaları başlamış ve korumaya alınmış.
Celsus Kütüphanesi
M.S. 100 ile 110 yılları arasında Efes valisi olan Celsus ölünce, oğlu kütüphaneyi babasının adına mezar anıt olarak yaptırmış. Kütüphane esasında, ölen şahsın mezar odasının üzerine inşa edilmiş bir heroon (kahramanlık anıtı) olup, M.S. 270 civarında bir depremle yıkılmış ve sonra yeniden inşa edilmemiş.
Ticari Pazaryeri (Tetragonos Agora)
M.Ö. 3. yüzyılda inşa edilen yapı, Roma Döneminin en büyük ticari agoralarından biridir. M.Ö. 1. yüzyıl sonlarında genişletilerek yeniden düzenlenen Agora'da, tapınaklar, çeşmeler, yazıtlar, tanrılara adanmış sunaklar, kahramanların ve kente hizmet etmiş kişilerin heykelleri ve anıtları bulunmaktaydı.
Oktagon
İskender’in generallerinden olan Mısır Kralı Ptolemaioslar ailesine mensup bir genç kız (IV. Arsinae) adına inşa edilmiş. Mezar, mezar odasında 1929 yılında bulunmuş. Sade bir lahit içinde bulunmuş olan iskelet incelenmiş ve bunun 15-16 yaşlarında genç bir kıza ait olduğu ortaya çıkmış. Kleopatra’nın en küçük kız kardeşi IV. Arsinae için yapılmış anıt mezar olduğu öne sürülmekte.
Yamaç Evler
Antik kentin Roma Dönemine ait yedi evden oluşan bir yerleşim alanı olan Yamaç Evler, Antik dönemde, Efes'in ileri gelenlerinin yaşadığı bir bölgeymiş. Bölge, Romalılar tarafından yaşam alanına dönüştürülmeden önce Helenistik dönemde mezarlık olarak kullanılıyormuş..
Hadrian Tapınağı
Bu küçük tapınak benzeri anıt, mimari bir yazıta göre, İmparator Hadrianus’u (M.S. 117–138) onurlandırmak için inşa ettirilmiş. M.S. 300 civarında buraya İmparatorlar Diokletianus, Constantius, Maksimianus ve I. Theodosius’un heykelleri dikilmiş, bunların yazıtlı kaideleri günümüze kadar ulaşmış.
Trajan Çeşmesi
Trajan Çeşmesi, M.S. 102 ve 114 yılları arasında, Roma İmparatoru Traianus ile Efesli Artemis adına inşa edilmiş. Çeşme 2 katlı olarak yapılmış. Büyük bir havuzu 3 tarafından çeviren çeşmede, suyun aktığı yerde, İmparator Trajan’ın bir heykeli bulunmaktaymış.
Memmius Anıtı
M.S. 50 ve 30 yılları arasında inşa edilen anıt, Romalı Diktatör Sulla’nın torunlarından biri olan Gaius Memmius'u onurlandırmak için yapılmış. M.S. 4. yüzyılda anıtın batı kenarına bir çeşme ilave edilmiş.
Domitian Tapınağı
Şehirdeki en büyük yapılardan biri olduğu düşünülen tapınak, İmparator Domitianus adına yapılmış. Zalim yönetimi nedeniyle halk tarafından sevilmeyen imparatorun, bir hizmetkarı tarafından öldürülmesiyle, ismi, yazılı bir çok metinden silinmiş ve tapınak, Domitian'ın babası Vespian'a ithaf edilmiş.
Devlet Agorası (Yukarı Agora)
Helenistik Dönemde inşa edilen ve Roma Döneminde İmparator Agustus zamanında tamamlanan Agora, ticaretin devlet kontrolünde organize edildiği, resmi toplantıların ve borsa işlemlerinin yapıldığı bir yermiş. Agora içerisinde Efes’in ticaret borsası işlevini gören bir bazilika ve Agoranın ortasında dikdörtgen bir tapınak bulunuyormuş.
Meryem Kilisesi (Konsiller Kilisesi)
Hz. Meryem adına inşa edilmiş ilk kilise olan Meryem Kilisesi, Hristiyanlık tarihinde önemli bir yere sahip iki konsilin burada toplanmış olduğuna inanılması sebebi ile Konsiller Kilisesi olarak da bilinir. M.S. 431 yılında, 3. Hristiyan Konsülü bu kilisede toplanmış. M.S. 500 tarihlerinde ise kilise devasa bir katedral olacak şekilde genişletilmiş. Kilise, Hristiyanlık dinindeki ilk Yedi Kilise arasındadır.
Stadyum
At nalı biçimindeki Stadyum, antik devirde sportif oyunların ve yarışmaların, geç Roma döneminde de bunlara ilave olarak gladyatör oyunlarının da yapıldığı yermiş.
Vedius Gimnazyumu
Gençlere sanat, spor, edebiyat, drama ve konuşma dersleri verilen okulda, egzersiz alanları, hamamlar, lavabo, kapalı egzersiz salonları, yüzme havuzu ve tören salonu bulunmaktaydı. M.S. 5. yüzyılın sonuna kadar kullanılmaya devam edilmiş olan yapı, M.S. 6. yüzyılda büyük bir yangın sonrasında tahrip olmuş.
Efes Müzesi
Efes'teki ilk arkeolojik kazılardan sonra, 1929 yılında depo işlevinde kurulmuş, 1964 yılında yeni bölümün inşası ile genişleyen Efes Müzesi sonraki yıllarda sergi değişiklikleri ve yeni ekler ile sürekli gelişmiş. Efes Müzesi'nde en çok ilgi çeken eserler arasında Efes Artemis Heykeli, yunuslu Eros, tavşanlı Eros, Eros başı, Priapos Heykeli, mermer Artemis Heykeli, Mısırlı rahip heykeli, İsis Heykeli, çeşitli mitolojik tanrı heykelleri ve Sokrates başı bulunuyor. Müzenin ayrı bir bölümünde Antik Çağ'dan başlayarak Osmanlı dönemini de kapsayan elektron, altın, gümüş, bakır sikkeler ve takılar yer alıyor.
Efes Müzesi'nde şu bölümler bulunmakta;
1- Yamaç Evler Buluntuları Salonu
2- Çeşme Buluntuları Salonu
3- Yeni Buluntular ve Küçük Buluntular Salonu
4- Büyük Avlu
5- Mezar Buluntuları Salonu
6- Artemis Ephesia Salonu
7- İmparator Kültü Salonu
8- Küçük Avlu
Efes Antik Kent Adres: Efes Örenyeri, Selçuk/İzmir
Müze Adres: Atatürk Mahallesi, Uğur Mumcu Sevgi Yolu, Selçuk/İzmir
Müze Telefon: 0232 892 60 10 ve 11
Yazar notu: Efes Antik Kent çok büyük bir alana yayılmış olduğu için doyasıya, keyifle tadını çıkarmak istiyorsanız bir kaç saatinizi buraya ayırmanız lazım. Ören yerinin tek bir giriş çıkış kapısı var. Yani girişten girip tüm ören yerini dolaştığınızda çıkmak için tekrar geldiğiniz yolları geri yürüyüp giriş kapısına varmanız gerekiyor. Efes Antik Kent, zamanında mermerden inşa edilmiş bir ören yeri olduğu için yazın güneş ışınlarını çok yansıtıyor. Açık alanda dolaşırken yanınızda olabilirse güneşten korunmak için şemsiye, olmadı şapka, gözlük ve su bulundurmanızı öneririm.
