Doktorlar uyarıyor, "Pet şişeler kanseri tetikliyor, dereden pis su için, pet şişeden içmeyin!"
Geçenlerde gazetede plastik ile ilgili yazılmış yazının başlığıydı bu. Dikkatimi çekti, okudum. Belki birkaç kişiye ulaşabilirim, faydam dokunabilir düşüncesiyle de paylaşmak istedim.
Plastik Nedir?
Plastik, Karbon (C), Hidrojen (H), Oksijen (O), Azot (N) ve diğer organik ya da inorganik elementler ile oluşturduğu monomer adı verilen, basit yapıdaki moleküllü gruplardaki bağın koparılarak, polimer adı verilen uzun ve zincirli bir yapıya dönüştürülmesi ile elde edilen malzemelere verilen isimdir. Çok mu karışık geldi o zaman basitçe şöyle yazayım, plastik, petrol rafinerilerinde kullanılan ham petrolün işlenmesi sonucu arta kalan malzemelerden elde edilir. Aynı zamanda şişeleme, soğutma ve taşıma gibi tüm işlemler sırasında da petrol kullanılmaktadır.
Plastik öyle bir madde ki, oda sıcaklığı dışındaki herhangi bir ısıya maruz kaldığında veya oda sıcaklığında olsa bile mutlaka bir zaman sonra anında içeriğindeki kimyasalları dışarıya vermeye başlıyor. Formunda bir değişiklik yaptınız ezildi, büzüldü diyelim, o zaman da içindeki kimyasalları suyun içine bırakıveriyor.
Bir plastik su şişesinin üretilmesinde çeyrek şişe petrol harcanıyorken, yine aynı plastik su şişesinden su dolu üç tanesi ise sadece bir plastik şişenin üretim ve dağıtımında harcanan su miktarıdır. Yapılan bir çalışma, 1 litre plastik şişeli suyun üretimi ve nakliyesi için 25.5 litre su, 1 litre petrol kullanıldığını ve bu işlemler esnasında 0.5 kg zararlı sera gazı açığa çıktığını göstermiştir. Tek bir plastik şişe 120 g sera gazı üretir.
Plastik Türleri Nelerdir?
Yaygın olarak kullanılan plastik türleri şunlardır:
- Polietilen (Polyethylene) (PE): Geniş bir kullanım alanı vardır.
- Polipropilen (Polypropylene) (PP): Yaygın kullanılan plastiklerdendir. Otomobil yan sanayinde, bahçe mobilyalarında vb. yerlerde kullanılır.
- Polistiren (Polystyrene) (PS): Paketleme, elektronik ve beyaz eşyaların plastik kısımları vb. kullanım alanları vardır.
- Polietilen Tereftalat (Polyethylene Terephthalate) (PETE): Pet şişe ismi bu malzemeden gelmektedir.
- Polyamid (Polyamide) (PA) (Nylon): Fiber, diş fırçası kılları, misina vb. kullanım alanları vardır.
- Polyester (Polyester): Tekstilde kullanımı yaygındır.
- Polivinil Klorid (Polyvinyl Chloride) (PVC): Boru, profil vb. imalatında kullanılır.
- Polikarbonat (Polycarbonate) (PC): CD, gözlük vb. imalatında kullanılır. Alevi iletmeme ve kendini söndürme özelliğine sahiptir.
- Akrilonitril Bütadien Stiren (Acrylonitrile Butadiene Styrene) (ABS): Elektronik aletlerin plastik aksamında yaygın olarak kullanılır.
- Poliviniliden Klorid (Polyvinylidene Chloride) (PVDC) (Saran): Yiyecek paketlemede kullanılır.
Plastiğin Sağlık Üzerindeki Olumsuz Etkileri
Plastik ürünlerde bulunan ve sıcakla ya da soğukla temas edildiği zaman ortaya çıkan BPA (Bisfenol A) isimli kimyasal maddenin sağlığa zararları:
- Anne karnındaki bebeklerde sakatlıklara ve anormalliklere sebep olabiliyor.
- Hamilelikte erken dönemde gebelik kayıplarına yani düşüklere yol açabiliyor.
- Söz konusu kimyasal maddenin hormon sistemini bozan bir madde olduğu belirtiliyor.
- Özellikle çocuklarda gelişim bozukluğu, bağışıklık ve üreme sistemleri üzerinde zararlı etkilere neden oluyor.
- Öğrenme ve davranış üzerine olumsuz etkileri bulunuyor.
- Saldırganlığı artırıyor ve öğrenmeyi güçleştiriyor.
- BPA, obezite, diyabet, astım, kalp-damar hastalıkları, astım, karaciğer hasarı, kısırlık, şeker hastalığı ve nörolojik hiperaktivite hastalığı riskinde artışa sebep oluyor.
- Kadınlarda meme, erkeklerde prostat kanseri riskini artırıyor.
Yapılan bir başka çalışma da ise su şişelerinin tekrar kullanımındaki en önemli riskler bakteri oluşumu ve kansorejen madde açığa çıkarması olduğu, bu şişelerin bakteri oluşmaması için çamaşır suyu benzeri kimyasallarla temizlendiğini, bu temizleme işleminin, her seferinde şişenin içine daha fazla kansorejen madde saldığını göstermiştir.
BPA (Bisfenol A) Nerelerde Var?
Şişelerin altında yeniden dönüşüm logosu olan üçgenin içinde yazılan rakam, plastiğin cinsini ve ne şekilde yeniden dönüşüm yapılacağını bildiren bir kısa koddur. Plastik şişelerde, “Bisfenol A”nın bulunup bulunmadığı şişelerin altındaki oklardan yapılan üçgen içindeki rakamdan anlaşılabilir. Bütün plastik kaplarda böyle bir üçgen içinde birden yediye kadar rakamlar bulunur. 1 ile 7 arasındaki numaralandırmada, 5’e kadar numaralandırılan plastikler sağlıklıdır. Ancak 6 ve 7 numaralı plastikler sağlıklı bulunmuyor. 3, 6 ve 7 sayıları bulunan plastikler içinde gıda ve içecekler bulunmamalı. Diğerleri yani 1, 2, 4 ve 5 ise olabilir. Ancak bu onların da tamamen zararsız olduğu anlamına gelmiyor.
1. PET veya PETE Polietilen: Genelde su, iki litrelik alkolsüz içecekler ve yağların konduğu pet şişelerde kullanılır. Cam gibi şeffaftır. Zararsızdır.
2. HDPE Yüksek Yoğunluklu Polietilen: Deterjan ambalajları ve pet süt şişesinde bulunur. Zararsızdır.
3. PVC Polivinil Klorid: Streç folyo, dış mekanda kullanılan eşyalar, plastik pipo, zemin malzemesi, duş perdeleri, şeffaf ve kabartmalı plastik ambalajlarda kullanılır. Zararlıdır!
4. LDPE Az Yoğunluklu Polietilen: Kuru temizleme ve çöp torbaları, yemek saklama kaplarında bulunur. Zararsızdır.
5. PP Poliproplen: Şişe kapakları, içecek kamışları, biberon, yoğurt kaplarında vardır. Zararsızdır.
6. PS Polistiren: Yemiş paketleri, plastik bardak-tabak, markette etin satıldığı köpük tabak, hazır paket fast food ürünlerdedir. Zararlıdır.
7. DİĞER: Bunlar birden altıya kadar kullanılan plastiklerin dışında kalanlardır. Yemek saklama kapları ve bazı pet şişelerde bulunur. Zararlıdır.
3, 6 ve 7 numaralı plastik kaplar içinde ambalajlanmış gıdalardan uzak duralım!
Pet Şişe Kullanırken Nelere Dikkat Etmeli?
- Özellikle anne adayı olan kişiler, hamile kadınlar, emziren kadınlar ve çocuklar ile 60 yaşın üzerindeki kişiler plastik şişe ve kaptaki içecek ve yiyecekleri tercih etmesinler.
- Plastik şişe yerine cam şişeli ürün almaya özen gösterin.
- Kullanacaksanız pet şişeleri bir kez kullanılıp atın.
- Üretim tarihi gününüze en yakın olanı tercih edin.
- Evlere ya da iş yerlerine alınan damacanaları en fazla 60-70 kez kullanın.
- Bununla birlikte eve alınan damacanalardaki suyu hemen bir cam kaba ya da plastik dışı bir kaba boşaltın, oradan alınıp tüketin.
- Belki de evde arıtma cihazı ile elde edeceğiniz suyu kullanmak en doğru çözüm olacaktır.
- Plastik su şişelerinin buzluğa konulması, dondurulması plastik içindeki Dioksin’i açığa çıkartıyor. Söz konusu kimyasal maddenin kansere neden olduğu, özellikle göğüs kanserine yol açtığı biliniyor.
- Sıcak çay, kahve gibi sıvıların sunulduğu plastik bardak ve plastik karıştırıcıların kullanımından uzak durun.
- Eğer bir kaynaktan su alıyorsanız temizlenmiş paslanmaz çelik, cam veya polipropilen şişe kullanın.
- Güneş ışığına maruz kaldığını gördüğünüz plastik şişeli sudan uzak durun.
- Su aldığınızda mutlaka kaldırıp göz seviyenizde su şişesinin içine bakın. İnanmayacaksınız ama bazen yüzen şeyler görebilirsiniz.
- Aldığınız suyu içtiğinizde ağzınıza plastik tadı veya kokusu geliyorsa suyu iade edin ve paranızı geri isteyin.
- Her zaman bilinen marka en iyisi olmayabilir. Kaynak sularının fazla olduğu ve sanayileşmenin az olduğu şehirlerden gelen ve nakliye şartlarının önemi sebebiyle kurumsal şirketlerin suyunu almaya özen gösterin
- Arabada bırakılan pet şişedeki suları ise kesinlikle tüketmeyin.
- Plastik kapları mikrodalga fırında ısıtma amaçlı kullanmayın.
- Çoğunlukla taze ve dondurulmuş gıda satın alın. Halen, konservelerin yüzde 80'i Bisfenol A içermektedir.
Sanırım bundan sonra aldığımız plastik ambalajlı, özellikle gıda ürünlerinde, ürünün son kullanma tarihiyle beraber altındaki kodda hangi rakamın yazdığına da dikkat etmemiz gerekiyor.
